همودیالیز یکی از درمانهای جایگزین کلیه برای بیماران مبتلا به نارسایی حاد و مزمن کلیه است. این روش خون را از بدن به خارج از بدن تخلیه میکند و از دیالیزوری متشکل از فیبرهای توخالی بیشماری عبور میدهد. خون و محلول الکترولیت (مایع دیالیز) با غلظتهای مشابه بدن از طریق انتشار، اولترافیلتراسیون و جذب وارد فیبرهای توخالی شده و از آنها خارج میشوند. همودیالیز مواد را با اصل همرفت تبادل میکند، مواد زائد متابولیک را در بدن دفع میکند، تعادل الکترولیت و اسید-باز را حفظ میکند؛ همزمان آب اضافی را در بدن دفع میکند و کل فرآیند بازگشت خون تصفیه شده را همودیالیز مینامند.
اصل
۱. انتقال املاح
(1) پراکندگی: این مکانیسم اصلی حذف املاح در HD است. املاح بسته به شیب غلظت از سمت با غلظت بالا به سمت با غلظت پایین منتقل میشوند. این پدیده پراکندگی نامیده میشود. انرژی انتقال پراکنده املاح از حرکت نامنظم مولکولها یا ذرات خود املاح (حرکت براونی) ناشی میشود.
(2) همرفت: حرکت مواد حلشونده از طریق غشای نیمهتراوا به همراه حلال، همرفت نامیده میشود. بدون تأثیر وزن مولکولی ماده حلشونده و اختلاف گرادیان غلظت آن، قدرت عبور از غشاء، اختلاف فشار هیدرواستاتیک در دو طرف غشاء است که به اصطلاح کشش ماده حلشونده نامیده میشود.
(3) جذب: از طریق برهمکنش بارهای مثبت و منفی یا نیروهای واندروالس و گروههای آبدوست روی سطح غشای دیالیز، پروتئینها، سموم و داروها (مانند β2-میکروگلوبولین، کمپلمان، واسطههای التهابی، اندوتوکسین و غیره) به صورت انتخابی جذب میشوند. سطح تمام غشاهای دیالیز دارای بار منفی است و میزان بار منفی روی سطح غشا، میزان پروتئینهای جذب شده با بارهای ناهمگن را تعیین میکند. در فرآیند همودیالیز، برخی پروتئینها، سموم و داروهای غیرطبیعی بالا در خون به صورت انتخابی روی سطح غشای دیالیز جذب میشوند، به طوری که این مواد بیماریزا حذف میشوند تا به هدف درمان برسند.
۲. انتقال آب
(1) تعریف اولترافیلتراسیون: حرکت مایع از طریق یک غشای نیمه تراوا تحت عمل گرادیان فشار هیدرواستاتیک یا گرادیان فشار اسمزی، اولترافیلتراسیون نامیده میشود. در طول دیالیز، اولترافیلتراسیون به حرکت آب از سمت خون به سمت محلول دیالیز اشاره دارد؛ برعکس، اگر آب از سمت محلول دیالیز به سمت خون حرکت کند، اولترافیلتراسیون معکوس نامیده میشود.
(2) عوامل مؤثر بر اولترافیلتراسیون: ① گرادیان فشار آب تصفیه شده؛ ② گرادیان فشار اسمزی؛ ③ فشار عبوری از غشاء؛ ④ ضریب اولترافیلتراسیون.
موارد مصرف
۱. آسیب حاد کلیه.
۲. نارسایی حاد قلبی ناشی از اضافه بار حجمی یا فشار خون بالا که کنترل آن با دارو دشوار است.
۳. اسیدوز متابولیک شدید و هیپرکالمی که اصلاح آن دشوار است.
۴. هیپرکلسمی، هیپوکلسمی و هیپرفسفاتمی.
۵. نارسایی مزمن کلیه همراه با کم خونی که اصلاح آن دشوار است.
۶. نوروپاتی و انسفالوپاتی اورمیک.
۷. پلوریت یا پریکاردیت ناشی از اورمی.
۸. نارسایی مزمن کلیه همراه با سوء تغذیه شدید.
۹. اختلال عملکرد غیرقابل توضیح اندامها یا کاهش وضعیت عمومی.
۱۰. مسمومیت با دارو یا سم.
موارد منع مصرف
۱. خونریزی داخل جمجمه یا افزایش فشار داخل جمجمه.
۲. شوک شدید که اصلاح آن با دارو دشوار است.
۳. کاردیومیوپاتی شدید همراه با نارسایی قلبی مقاوم به درمان.
۴. همراه با اختلالات روانی نمیتواند با درمان همودیالیز همکاری کند.
تجهیزات همودیالیز
تجهیزات همودیالیز شامل دستگاه همودیالیز، تصفیه آب و صافی است که در کنار هم سیستم همودیالیز را تشکیل میدهند.
۱. دستگاه همودیالیز
یکی از پرکاربردترین تجهیزات درمانی در تصفیه خون است. این یک دستگاه مکاترونیک نسبتاً پیچیده است که از دستگاه نظارت بر تأمین مایع دیالیز و دستگاه نظارت بر گردش خون خارج از بدن تشکیل شده است.
۲. سیستم تصفیه آب
از آنجایی که خون بیمار در یک جلسه دیالیز باید از طریق غشای دیالیز با مقدار زیادی دیالیزات (120 لیتر) تماس پیدا کند و آب لولهکشی شهری حاوی عناصر کمیاب مختلف، به ویژه فلزات سنگین، و همچنین برخی از مواد ضدعفونیکننده، اندوتوکسینها و باکتریها است، تماس با خون باعث ورود این مواد به بدن میشود. بنابراین، آب لولهکشی باید فیلتر شود، آهن آن حذف شود، نرم شود، کربن فعال شود و به ترتیب تحت فرآیند اسمز معکوس قرار گیرد. فقط آب اسمز معکوس میتواند به عنوان آب رقیقکننده برای دیالیزات غلیظ استفاده شود و دستگاهی که برای مجموعهای از تصفیههای آب لولهکشی استفاده میشود، سیستم تصفیه آب است.
۳. دیالیزر
همچنین به آن "کلیه مصنوعی" گفته میشود. این دستگاه از الیاف توخالی ساخته شده از مواد شیمیایی تشکیل شده است و هر الیاف توخالی با سوراخهای کوچک متعددی توزیع شده است. در طول دیالیز، خون از طریق الیاف توخالی جریان مییابد و دیالیزات از طریق الیاف توخالی به عقب جریان مییابد. املاح و آب برخی از مولکولهای کوچک در مایع همودیالیز از طریق سوراخهای کوچک روی الیاف توخالی تبادل میشوند. نتیجه نهایی تبادل، خون در خون است. سموم اورمی، برخی الکترولیتها و آب اضافی در دیالیزات حذف میشوند و مقداری بیکربنات و الکترولیتهای موجود در دیالیزات وارد خون میشوند. به منظور دستیابی به هدف حذف سموم، آب، حفظ تعادل اسید-باز و پایداری محیط داخلی. مساحت کل الیاف توخالی، یعنی ناحیه تبادل، ظرفیت عبور مولکولهای کوچک را تعیین میکند و اندازه منافذ غشاء، ظرفیت عبور مولکولهای متوسط و بزرگ را تعیین میکند.
۴. دیالیز
دیالیزات با رقیق کردن کنسانتره دیالیز حاوی الکترولیتها و بازها و آب اسمز معکوس به نسبت مناسب به دست میآید و در نهایت محلولی نزدیک به غلظت الکترولیت خون تشکیل میدهد تا سطح الکترولیتهای طبیعی را حفظ کند، در حالی که از طریق غلظت باز بالاتر، بازها را برای بدن فراهم میکند تا اسیدوز در بیمار اصلاح شود. بازهای دیالیزات که معمولاً استفاده میشوند، عمدتاً بیکربنات هستند، اما حاوی مقدار کمی اسید استیک نیز میباشند.
زمان ارسال: ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۰
